12 eylül darbesi

Konu: 12 eylül darbesi Perş. Ağus. 26, 2010 10:54 pm

1970'li yılların sonlarında terör olaylarının artmasıyla,

Türkiye'nin bir kan gölüne dönmesini neden gösteren Silahlı Kuvvetler emir komuta zinciri içinde

1980 günü yönetime el koydu.

Demokrasiye ara verilen o sonbahar sabahına nasıl gelindi?

1980 yılının ilk ayı içinde ölü sayısı 2000'i aştı. İskenderun'da bir polis karakoluna,

Adana'da da bir askeri araca düzenlenen silahlı saldırılarda 3 polis ve 2 er öldürüldü. Mart ayında
Zile'de çıkan
Alevi - Sünni çatışması 1 kişinin ölümüyle sonuçlandı.

Aynı ay içinde Urfa'da kurşuna dizilen 8 kişiden 6'sı öldü, İstanbul'da
da bir bankanın önünde nöbet tutan 2 er soyguncuların kurşunlarıyla can
verdi. Nisan ayında İstanbul'da yazar Ümit Kaftancıoğlu silahlı
saldırıyla öldürüldü.

Mayıs ayında düzenlenen saldırılarda ise Tümgeneral Sabri Demirağ yaralanırken,
MHP Genel Başkan Yardımcısı bkz. Milliyetçi Hareket Partisi
Gün Sazak yaşamını yitirdi. Haziran ayında İstanbul'da
Devlet ve siyaset adamı. 26 Mart 1932'de Ankara'da doğdu.

1971'de Milliyetçi Hareket Partisi'nde görev aldı. 1977 seçimlerinden
sonra kurulan üçlü koalisyon hükümetinde Gümrük ve Tekel Bakanı oldu.
Kaçakçılıkla mücadele etti.

CHP'nin Beyoğlu MHP'nin de Milliyetçi Hareket Partisi Gaziosmanpaşa ilçe başkanları öldürüldü.

Temmuz ayında
Çorum'da patlak veren olaylarda 26 kişi yaşamını yitirdi, İstanbul'da da eski başbakanlardan
Nihat Erim, sendikacı
Nihat Erim Türk siyâset adamı ve hukukçu. 1912 yılında Kocaeli’nin
Kandıra ilçesinde doğdu.
Kemal Türkler ve CHP milletvekili Abdurrahman Köksaloğlu silahlı saldırıya uğrayarak hayatını kaybetti.
Ağustos ayında Ankara'da bir sendika başkanı, otomobiline açılan yaylım
ateşi sonucu can verdi. 1980 yılının Temmuz-Ağustos aylarında doruk
noktasına çıkan ve bir yılda 10 binli rakamları bulan şiddet olayları 12
Eylül darbesinden sonra birden bire azalarak 1983'te 185'e kadar düştü.
Siyasi kaos yılları
1970'li yıllar sona ererken Türkiye ağır bir siyasal ve ekonomik
bunalımla karşı karşıyaydı. 1977 seçimlerinden sonra istikrarlı bir
hükümet kurulamadığı gibi, iki büyük parti CHP ve AP arasındaki diyalog neredeyse tamamıyla ortadan kalkmıştı.

Avrupa Parlamentosu (AP), AB'nin demokratik denetlemeden sorumlu
organıdır. AB karar alma mekanizmasında yer almakla birlikte daha çok
danışma meclisi gibi çalışmaktadır. AP, doğrudan ve genel oyla 5
yıllığına seçilen 626 temsilciden meydana gelir. Üye ülkelerin nüfus
sayısına göre...

1979 Kasım'ında Demirel başkanlığında, dışarıdan MHP ve

MSP destekli AP azınlık hükümetinin kurulması da siyasal istikrarsızlığı
sona erdirmeye yetmedi. Bu arada günde 25-30 kişinin yaşamına mal olan
siyasal ve toplumsal şiddet olayları da bütün hızıyla sürüyordu.

İstikrarsızlığın yanı sıra giderek artan şiddet olaylarından tedirgin olan ordunun üst kademesi,
. Milli Selamet Partisi

27 Aralık 1979'da Milli Güvenlik Kurul Başkanı sıfatıyla Cumhurbaşkanı
Fahri Korutürk'e bir uyarı mektubu gönderdi.

Korutürk'ün 2 Ocak 1980'de kamuoyuna duyurduğu uyarı mektubunda, ülkenin içinde bulunduğu
durumun değerlendirilmesi yapıldıktan sonra şöyle deniliyordu:

"Türk Silahlı Kuvvetleri ülkemizin bugünkü hayati sorunları karşısında
siyasi partilerimizden bir an önce, milli menfaatlerimizi ön plana
alarak, anayasamızın ilkeleri doğrultusunda ve ******çü bir görüşle
biraraya gelerek anarşi, terör ve bölücülük gibi devleti çökertmeye
yönelik her türlü hareketlere karşı bütün önlemleri müştereken
almalarını ve diğer anayasal kuruluşların da bu yönde yardımcı
olmalarını ısrarla istemektedir."
Uyarı gözardı eidldi
Cumhurbaşkanı

Fahri Korutürk'ün kamuoyuna duyurduğu, terör ve bölücülük olaylarının
artışıyla ilgili uyarı mektubu gerek iktidar gerekse muhaletef partileri
tarafından görmezden gelindi. Her iki taraf da bu mektubun muhatapları
olmadıklarını açıkladılar. Bu durum öteden beri bir müdahale hazırlığı
içinde olan ordunun üst kademesinin bu yöndeki hazırlıklarını
hızlandırdı.

Ordunun mektubu adresini bulamadan ortada kalırken, 6 Nisan 1980'de
Cumhurbaşkanı Fahri Korutürk'ün görev süresinin dolması mevcut
bunalımlara bir yenisinin eklenmesine yol açtı. Siyasi partiler bir isim
üzerinde uzlaşmaya varamayınca yeni cumhurbaşkanını seçmek bir türlü
mümkün olmadı.

Bu görevi Cumhuriyet Senatosu Başkanı İhsan Sabri Çağlayangil aylarca vekaleten yürüttü. 1980 sonbaharına
gelindiğinde kriz bütün hızıyla sürüyordu ve birçok ilde sıkıyönetim
ilan edilmiş olmasına rağmen şiddet olayları her geçen gün tırmanıyordu.
Bu arada bazı kesimler ordunun duruma bir an önce müdahale etmesi için
sabırsızlık gösteriyorlardı.
Ordu yönetimde
12 Eylül 1980 günü sabah saatlerinde Türk Silahlı Kuvvetleri,
emir-komuta zinciri içinde yönetime doğrudan el koydu. Darbeyle birlikte
Genelkurmay Başkanı Orgeneral Kenan Evren, Kara Kuvvetleri Komutanı Orgeneral
Nurettin Ersin, Hava Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Tahsin Şahinkaya,
Deniz Kuvvetleri Komutanı Oramiral Nejat Tümer ve Jandarma Genel
Komutanı Orgeneral Sedat Celasun'dan oluşan 5 kişilik bir Milli Güvenlik Konseyi kuruldu.

MGK Başkanı Kenan Evren darbenin gerekçelerini aynı gün öğle saatlerinde
yaptığı radyo ve televizyon konuşmasında kamuoyuna açıkladı. Yine aynı
gün yayımlanan 1 numaralı MGK bildirisi şu satırları içeriyordu:

"MGK devlet yönetimine doğrudan el koymuştur. Her türlü siyasi faaliyet
her kademede durdurulmuş, parlamento ve hükümet feshedilmiş, bütün
parlamenterlerin yasama dokunulmazlıkları kaldırılmıştır. Bütün yurtta
sıkıyönetim ilan edilmiş, ikinci bir emre kadar sokağa çıkmak
yasaklanmış, yurtdışına çıkışlar durdurulmuştur. Yasama ve yürütme
yetkileri MGK tarafından kullanılacak ve kısa zamanda bir bakanlar
kurulu oluşturularak yürütme sorumluluğu bu kurula bırakılacaktır."

Bu arada siyasi parti başkanları MGK kararıyla, "can güvenliklerinin sağlanması amacıyla
Sedat Celasun,
Türk Silahlı Kuvvetleri'nin koruma ve gözetiminde" belirli yerlerde ikamete tabii tutuldular.
Süleyman Demirel ve Bülent Ecevit, gelibolu Hamzakoy'a, Necmettin Erbakan'da İzmir Uzunada'ya gönderilirken, bazı milletvekilleri ile DİSK'in üst düzey yöneticileri gözaltına alındı.

Aynı gün yayınlanan 2 numaralı bildiriyle ülke genelinde saptanan 13
sıkıyönetim bölgesine 13 general sıkıyönetim komutanı olarak atandı.
Yine aynı günkü 7 numaralı bildiriyle Türk Hava Kurumu, Çocuk Esirgeme
Kurumu ve Kızılay dışındaki bütün derneklerin faaliyetlerinin
durdurulduğu kamuoyuna duyuruldu.
Bülent Ulusu Başbakan
Emniyet Müdürlüğü bütün örgütüyle birlikte Jandarma Genel
Komutanlığı'nın emrine verildi. MGK Başkanı Evren, 20 Eylül 1980'de aynı
yılın ağustos ayında normal prosedür gereği emekliye sevkedilen Deniz
Kuvvetleri Komutanı Bülend Ulusu'yu Başbakan olarak görevlendirdi.

Ulusu hazırladığı bakanlar kurulu listesini 21 Eylül 1980'de MGK'nın
onayına sundu ve liste aynı gün onaylandı. Bakanlarını olağanüstü bir
hızla belirleyen Ulusu, hükümetin programını da aynı hızla tamamladı.

Programın belirlediği hedefler, saptadığı sorunlar, önerdiği çözümler ve
öngördüğü faaliyetler tamamen MGK'nın bildiri ve kararlarındaki
görüşler doğrultusunda hazırlanmıştı. Ekonomi yönetimi ise bir önceki
dönemde uygulanmaya başlayan 24 Ocak kararlarının mimarı o dönemin
Başbakanlık Müsteşarı Turgut Özal'a bırakıldı. Özal hükümette Başbakan
Yardımcısı olarak yer aldı. MGK kısa bir süre içinde önceki dönemden
kalan sivil yöneticileri de büyük ölçüde tasfiye etti.

25 Eylül 1980'de bütün il genel meclisleriyle, belediye meclisleri
feshedildi. Belediye başkanlarının görevlerine son verildi. Yerlerine
MGK'ya yakın kamu görevlileri veya ordudan emekli olmuş kişiler atandı.
67 ilden 27'sinin valileri değiştirildi ve yine bu görevlere orduya
yakın olanlar getirildi.
Liderler Ankara'ya döndü
Gelibolu Hamzakoy'daki askeri dinlenme tesislerinde "güvence altına
alınmış" bulunan CHP Genel Başkanı Bülent Ecevit ve AP Genel Başkanı
Süleyman Demirel 10 Ekim'de Ankara'ya getirildi. Siyasi amaçlı olmamak
kaydıyla ziyaretçi kabul etmelerine izin verildi.

Buna karşılık MHP lideri Alpaslan Türkeş ve bazı MHP yöneticileri 11
Ekim'de , MSP lideri Necmettin Erbakan ve bazı MSP yöneticileri 15
Ekim'de tutuklandı. Öte yandan MGK, ekim ayı başında ve daha önceki
tarihlerde mahkemelerce verilmiş olup TBMM'nin onayını bekleyen sağ ve
sol görüşlü mahkumların idamlarını onaylamaya başladı.

7 Ekim'den başlayarak bu cezalar infaz edildi. 27 Ekim'de MGK, geçici
anayasa işlevini taşıyacak olan 2324 sayılı "Anayasa düzeni hakkındaki
kanun"u kabul etti. Yasaya göre 1961 Anayasası'nın TBMM'ye verdiği bütün
görev ve yetkiler MGK'ya, cumhurbaşkanına verdiği görev ve yetkiler de
MGK Başkanı'na devrediliyordu.

Başka bir anayasa hazırlanana kadar yürürlükte kalacak olan bu geçici
anayasa, 12 Eylül döneminin başka bir çok yasası gibi yayımlandığı
tarihten itibaren değil, 12 Eylül 1980 itibariyle yürürlüğe girdi.

1970'li yılların ortalarında başlayıp yıllarca Türkiye'yi kasıp kavuran
siyasal şiddet olayları 12 Eylül askeri müdahalesiyle birlikte "bir gün"
içerisinde hissedilebilir bir biçimde azaldı ve kısa bir süre büyük
ölçüde durdu.

Özellikle yasadışı sol örgütler hızla çökertilerek etkisiz hale
getirildi. 1983 seçimlerinin ertesine kadar süren 12 Eylül dönemi
boyunca binlerce kişi tutuklandı ve yine binlerce kişi sıkıyönetim
mahkemelerince çeşitli hapis cezalarına çarptırıldı.

Cumhurbaşkanı Kenan Evren, 1 Temmuz 1983’te askerlik vazifesinden
ayrıldı. MGK’nin varlığı da TBMM Başkanlık Dîvânının 7 Aralık 1983’te
toplanmasıyla sona erdi. Emekliye ayrılan öteki MGK üyeleri Nurettin
Ersin, TahsinŞahinkaya, Nejat Tümer ve Sedat Celâsun altı yıl süreyle
Cumhurbaşkanlığı Konseyi üyeliklerine getirildiler. Cumhurbaşkanı Kenan
Evren’in ve Cumhurbaşkanlığı Konseyi üyelerinin görev sürelerinin
bitmesiyle Oniki Eylül Dönemi fiilen sona ermiş oldu.

CEM USLU

» EMNİYETTEN 12 EYLÜL GENELGESİ
» SİVAS KONGRESİ (4-11 Eylül 1919)