MUHASEBE TARİHİ

MUHASEBE TARİHİ

Muhasebenin Doğuş ve Gelişimi




Muhasebe konuları 15. yüzyıl sonuna kadar doğal bir seyir izleyerek
gelişmiştir. Bu itibarla, teşebbüsler faaliyetleri sırasında
karşılaştıkları kayıt problemlerini ve organizasyon ihtiyaçlarını,
olayların akışına bağlı bir şekilde pratik çareler arayıp bulmakla
gidermeye çalışmışlardır. Ancak Toşkanalı bir rahip olup geniş bir
matematik bilgisine sahip Luco Paciola'nun 1494 yılında İtalya da
yayınladığı "Summa Aritmetica" adlı eserle birlikte muhasebenin doğal
gelişme dönemi kapanmış, uygulamaların yanı sıra nazari düşünceler de
konuyu etki altında bırakmaya başlamıştır. Böylece İtalya prensipleri
itibariyle bütün dünyaya yayılan muhasebe tekniğindeki rönesansında
beşiği olmuştur.


Söz konusu eserle birlikte, muhasebe tekniği aynı zamanda hem pratik
hem de teorik bakımlardan gelişme yoluna girmiştir.


Muzaaf muhasebe usulünün kurucusu olan Luco Paciola ile birlikte
muhasebenin doğal gelişme seyri sona ermekte ticaret hayatının
gelişmesine paralel olarak süratle gelişmiştir.


Ancak muhasebenin bir organizasyon aracı olarak ele alınıp, bütçe
uygulamasına ve yönetim amaclarına paralel bir şekilde işlenmesi 19.
yüzyıl sonlarına doğru olmuştur.


19. yüzyıl muhasebe literatürünün gerek pratik gerek teorik alanlarda
zenginleşip yaygın bir hal aldığı dönemdir.

Ülkemizdeki Gelişim Evresi

Muhasebe nazari ve tatbiki yönleri itibariyle ülkemizde dört aşamadan geçmiştir.

1850 - 1925 Dönemi

Ülkemizde
muhasebenin belli bir nizama bağlanması 1850 tarihli "Kanunname-i
Ticaret" ile başlar. 1807 tarihli Fransız Ticaret Kanununun tercümesi
olan bu metin tüccarların tutmakla yükümlü bulundukları defterler
hakkında hükümler getirmiştir. Batı memleketlerinde olduğu gibi
muhasebe konuları ülkemizde uzun süre Ticaret Muhasebesi veya Genel
Muhasebe çerçevesinde kalmıştır.

1926 - 1938 Dönemi


Bu süre içerisinde yürürlüğe giren 865 sayılı Türk Ticaret Kanununun
Alman Ticaret Kanunundan alınmış olduğu için anonim şirketler bunların
hesapları ile bilançolarını ilgilendiren açıklamalar Alman
literatüründen yararlanmak suretiyle gelişmiştir. 1926 yılında
yürürlüğe giren Ticaret Kanununda şirket hesaplarının tutuluş şekli ile
karın hesaplanması üzerinde durulmuş ayrıca hesap dönemleriyle sınırlı
olarak envanter çalışmaları, bilanço ve kar zarar tablolarının
düzenlenmesi gibi hususlarda belli esaslar getirilmiştir.

1939 - 1947 Dönemi


İktisadi devlet teşekküllerinin faaliyetlerini düzenlemek üzere 1938
yılında yürürlüğr girmiş bulunan 3460 sayılı kanunun aynı zamanda
İşletme Bütçesi tatbikatına yol açmış Başbakanlık Umumi Murakabe heyeti
ise, ülkemizde iktisadi karakter taşıyan inceleme usullerinin önderliği
yapılmış, devletçe yapılan fiyat kontrol uygulamaları işletmeleri
maliyet muhasebesi konularına itmiştir.

1948 - 1960 Dönemi


Özellikle hazırlıklar tamamlanıp 1950 yılında yürürlüğe giren gelir
vergisi reformuna ilişkin mevzuat eskisine kıyasla çok geniş bir
mükellef zümresini muhasebe konularıyla yakından ilgilenme durumunda
bırakmıştır. Bu arada vergi tekniği ve muhasebe uygulamaları açısından
belli prensipler getiren 5422 sayılı Vergi Usul Kanunu ile 6762 sayılı
Türk Ticaret Kanunu kayıt nizamı bakımından teşebbüsleri yeni bir düzen
içerisine sokmuştur.

Günümüzdeki Durum


1960 yılından sonra ülkemizde başlayan planlı kalkınma dönemi ile
birlikte gerek kamu sektöründe gerekse özel sektörde faaliyette bulunan
işletmelerden özellikle plan hedeflerine uygun yatırım harcamalarına
girişenleri yeni muhasebe tekniklerini de izlemek zorunda kalmışlardır.


12.03.1964 tarihinde kabul edilerek yürürlüğe giren 440 sayılı kanunun
geçici 1 maddesine göre uygun olarak kurulması öngörülen İktisadi
Devlet Teşekküllerini yeniden düzenleme komisyonu muhasebe usullerinin
ıslahı ve tekdüzeni için esaslar tespit etmeye komisyonun mali işler ve
muhasebe grubu tarafından başlanmıştır.


Bu komisyon 1964 ila 1968 yılına kadar başarılı bir şekilde çalışarak
batı ülkelerinde büyük güçlüklerle ve örgütlenmiş kuruluşların
yardımlarıyla 20. yüzyılın başlarında uygulamaya konan muhasebe
bilgilerinde tekdüzeni yurdumuzda da tüm ülkenin planlı ve programlı
hedef tutan 5 yıllık kalkınma planlarına uygun bir şekilde
hazırlamıştır.


Hem İktisadi Devlet Teşekküllerini hem de Özel sektörü hedef alan
tekdüzen hesap sistemi bilahare özel sektörün karşı koyması ile
İktisadi Devlet Teşekkülleri için zorunlu özel sektör için isteğe bağlı
bir görüşle 1972 yılı başından itibaren uygulama alanına sokulmuştur.


Gerçekten anılan komisyon Mali İşler ve Muhasebe grubu tarafından
yurdumuzun İktisadi Devlet Teşekküllerinde olduğu kadar özel sektörde
de senelerden beri beklenen tekdüzen bir muhasebe ve raporlama
sisteminin hazırlanıp uygulamaya konulmuş bulunması yurt ekonomisinin
gelişmesinde çok önemli bir hareket noktası olmuştur


1972 yılından itibaren İktisadi Devlet Teşekküllerinde zorunlu olarak
uygulanan Tekdüzen Muhasebe Sistemi, özel sektörde de 1994 yılından
itibaren zorunlu olarak uygulanmaya başlamış ve uygulamaya devam
edilmektedir.